Na wstępie pragniemy, przynajmniej w zarysie, zaprezentować historię Polskiej Misji Katolickiej w Brazylii, a następnie biografie poszczególnych rektorów tejże Misji. 

Jednak, przed zaprezentowaniem historii Polskiej Misji Katolickiej w Brazylii, trzeba wspomnieć o zatroskaniu Kościoła Powszechnego o emigrantów. Troska ta jest widoczna w oficjalnych dokumentach Stolicy Apostolskiej Na uwagę zasługująprzede wszystkim dwa szczególne i ważne dokumenty: Konstytucja Apostolska Piusa XII „Exsul Familia” (o duchowej opiece nad emigrantami) z 1952 r. oraz Motu Proprio Pawła VI „Pastoralis Migratorum Cura” z 1969 r. [1]. Także Konferencja Episkopatu Polski wykazywała i nadal wykazuje troskę pasterską o naszych  wychodźców i ich potomków. W sposób szczególny duże zainteresowanie losem emigrantów wykazywał Sługa Boży, kardynał August Hlond, Prymas Polski. 26 maja 1931 r. Stolica Apostolska mianowała kardynała Augusta Hlonda Protektorem Wychodźstwa Polskiego, a także zatwierdziła zorganizowanąprzez niego Centralę Duszpasterstwa Zagranicznego. Sługa Boży, August Hlond organizował dla emigracji specjalne duszpasterstwo, zakładał Polskie Misje Katolickie, powołał przy Konferencji Episkopatu Polski Komisję do spraw Duszpasterstwa Zagranicznego. Szczególnym wyrazem troski Prymasa Augusta Hlonda o rzesze emigrantów było założenie specjalnego zgromadzenia zakonnego do pracy duszpasterskiej wśród tych, którzy z różnych powodów opuszczali ojczyste strony [2]. Kolejny Prymas Polski, kardynał Stefan Wyszyński, z nie mniejszą troską niż jego poprzednik, opiekował się Polakami żyjącymi poza ojczyzną. Z nominacji Stolicy Apostolskiej stał się duchowym opiekunem katolików polskiego pochodzenia, rozsianych po całej kuli ziemskiej [3]. Obecny Prymas Polski, kardynał Józef Glemp, z nie mniejszym oddaniem niż jego poprzednicy, roztacza duchową opiekę nad Polonią świata. Polonia brazylijska przeżywała wielką radość ze spotkania w 1984 r. z kardynałem Józefem Glempem, jako Prymasem Polski i Opiekunem Polonii [4].

            Trzeba jeszcze wspomnieć o arcybiskupie Józefie Gawlinie, który w okresie powojennym w imieniu Prymasa Polski, kardynała Augusta Hlonda sprawował opiekę duszpasterską nad Polakami żyjącymi poza krajem. Nie można nie wspomniećustanowienia przez Prymasa Polski, kardynała Stefana Wyszyńskiego swojego Delegata w Rzymie. Pierwszym delegatem zostałks. dr Władysław Rubin, którego papież Paweł VI mianował  w 1964 r. biskupem sufraganem archidiecezji gnieźnieńskiej. Biskupowi Władysławowi Rubinowi Prymas Polski, kardynał Stefan Wyszyński powierzył zorganizowanie i prowadzenie Centralnego Ośrodka Duszpasterstwa Emigracyjnego [5]. Po kardynale Władysławie Rubinie, Delegatem Prymasa Polski do spraw duszpasterstwa emigracyjnego został biskup Szczepan Wesoły. Arcybiskup Szczepan Wesoły przemierza kontynenty, aby w imieniu Chrystusa i z ramienia Prymasa Polski umacniać Polaków i ich potomków w wierze ojców. 

Szkic historii PMK w Brazylii

1 sierpnia 1952 r. papież Pius XII wydał Konstytucję Apostolską Exul Familia. Głównym celem dokumentu papieskiego była troska o dobro duchowe emigrantów. Konstytucja regulowała też duszpasterstwo wśród emigrantów na całym świecie [6]. Dokument papieski składał więc na barki ordynariusza miejsca obowiązek zapewnienia emigrantom odpowiedniej opieki duszpasterskiej. Opieka winna się wyrażać w tworzeniu parafii narodowościowych dla imigrantów, a dla emigracji płynnej misji duszpasterskich[7]. Konstytucja ustanawiała, że winni być mianowani rektorzy, misjonarze emigracyjni i kapelani okrętowi. Nie jest zamierzeniem autora omawianie tutaj całego dokumentu papieskiego. Ponieważ w niniejszym rozdziale sygnalizujemy ustanowienie rektoratu Polskiej Misji Katolickiej w Brazylii oraz działalność jej rektorów, więc – przede wszystkim – warto spojrzeć na rolę, jaką wyznacza ten dokument rektorowi Misji. Zwróćmy więc uwagę na to, jakie prawa i obowiązki dokument papieski nakładał na rektora emigrantów. Otóż w rozdziale III znajdujemy następujący zapis:

     19. – Rektorzy misjonarzy emigracyjnych i kapelanów okrętowych nie będą sprawowali na mocy swego urzędu żadnej jurysdykcji terytorialnej lub personalnej z wyjątkiem uprawnień niżej podanych:

     20. – Prawem i obowiązkiem Rektora jest przede wszystkim:

1^o wejść w porozumienie z biskupami kraju, w którym misjonarze stale przebywają w celu uzgodnienia tego wszystkiego, co dotyczy dobra duchowego imigrantów jego narodowości lub języka.

2^o sprawować zarząd nad misjonarzami lub kapelanami z zachowaniem jednak praw Ordynariuszy.

     21. – 1. Rektor winien więc poinformować się:

1^o czy misjonarze lub kapelani prowadzą życie zgodne z przepisami świętych kanonów i czy sumiennie spełniają swe obowiązki,

2^o czy stosuje się wiernie przepisy wydane przez Świętą Kongregację Konsystorialną i miejscowego Ordynariusza,

3^o czy dba się starannie o wygląd i czystość kościołów, kaplic lub ornatów i paramentów kościelnych, zwłaszcza w przechowywaniu Najświętszego Sakramentu i odprawianiu Mszy św.,

4^o czy odprawia się nabożeństwa według przepisów liturgicznych i dekretów Świętej Kongregacji Obrzędów; czy sumiennie zarządza się dobrami kościelnymi i czy wypełnia się płynące stąd zobowiązania, zwłaszcza Mszy św., czy prowadzi sięi przechowuje należycie księgi parafialne, o których mowa pod n. 25,3 i n. 35,2.

     2. Aby być należycie powiadomionym o tym wszystkim, Rektor powinien często przeprowadzać wizytację misji lub okrętu.

    3. Skoro tylko Rektor dowie się o ciężkiej chorobie któregoś z misjonarzy lub kapelanów, jest zobowiązany dbać o to, by im nie brakowało pomocy duchowej jak i materialnej a w wypadku zgonu zapewnić im należyty pogrzeb. Powinien także dbać o to, aby w wypadku choroby lub śmierci nie zaprzepaszczono lub nie zabrano ksiąg, dokumentów, sprzętu kościelnego oraz innych przedmiotów należących do misji.

    22. - Dla słusznych powodów przewidzianych przez Świętą Kongregację Konsystorialną, Rektor może zwołać w razie potrzeby wszystkich misjonarzy lub kapelanów przede wszystkim, by mogli uczestniczyć we wszystkich ćwiczeniach duchownych lub konferencjach celem zapoznania się z lepszymi metodami duszpasterstwa.

     23. – Przynajmniej raz do roku Rektor powinien przesłać dokładne sprawozdanie Świętej Kongregacji Konsystorialnej o misjonarzach lub kapelanach, jak również o stanie misji i powinien przedstawić nie tylko pozytywne osiągnięcia minionego roku, lecz również niedociągnięcia oraz wskazać środki, jakimi można im zaradzić, i co według jego zdania, należy uczynić, by zapewnić rozwój misji  [8].

            Początku Polskiej Misji Katolickiej należy się dopatrywać w nominacji pierwszego jej rektora. W dostępnych dokumentach autor nie napotkał na oddzielny dokument ustanawiający Misję. 

Na wniosek arcybiskupa Józefa Gawliny, opiekuna polskiej emigracji rezydującego w Rzymie, 4 lutego 1953 r. ks. Ludwik Bronny CM, wizytator zgromadzenia księży wincentynów,  został mianowany przez Kongregację Konsystorialnąmisjonarzem emigrantów polskich w Brazylii. Nominację podpisał kardynał Piazza, odpowiedzialny za tę Kongregację Stolicy Apostolskiej [9]. Tradycyjnie w warunkach polskiego duszpasterstwa emigracyjnego funkcję tę utożsamiano z rektorem. Od tej chwili wszystkie pisma nadsyłane do Ks. Ludwika Bronnego i każdorazowego jego następcy, były adresowane jako do rektora Polskiej Misji Katolickiej w Brazylii [10].

            Tak więc datę 4 lutego 1953 r. należy uważać za początek zorganizowania specjalnego duszpasterstwa polskiego w Brazylii. Stało się to dzięki zabiegom niestrudzonego arcybiskupa Józefa Gawliny [11].

4 lutego 1956 r. ks. Ludwik Bronny CM zakończył kadencję dyrektora misji dla emigrantów. W liście z dnia 1 lutego 1956 r. arcybiskup Józef Gawlina prosił nowego wizytatora księży wincentynów, ks. Stanisława Piaseckiego CM, aby przyjął tęfunkcję po ks. Ludwiku Bronnym CM [12]. 

O trudnościach związanych z pełnieniem funkcji rektora Misji świadczy bardzo wyraźnie treść listu, jaki przesłał ks. Stanisław Piasecki CM do arcybiskupa Józefa Gawliny, rezydującego w Rzymie. Wspomniany list został wysłany 13 marca 1956 r. Oto jego fragment: „...dziękuję za nominację na dyrektora Misji dla Emigrantów, choć stanowisko to wielce niewdzięczne, bo Konstytucja Apostolska Exul Familia nie ma dostatecznego poparcia nawet i także wśród biskupów Brazylii, jak również i innych krajów. Dyrektor Misji zaś nie mając bezpośredniej jurysdykcji nad klerem, ani niezbędnych funduszów do prowadzenia akcji duszpasterskiej według wskazań Exul Familia, nie wiele może swym moralnym tylko wpływem i dyplomacją zrobić. Z mojej strony uczynię wszystko w granicach możliwości” [13]. W odpowiedzi na wspomniany wyżej list, arcybiskup Józef Gawlina odpisał 12 kwietnia 1956 r. ks. Stanisławowi Piaseckiemu CM. Oto fragment tego listu: „...Cieszę się, że Kongregacja Konsystorialna potwierdziła nominację Księdza na Rektora Polskiej Misji Katolickiej w Brazylii. Proszę się nie zrażać tym, że dotychczas w Brazylii nie zrozumiano ducha Konstytucji Exul Familia. Te trudności z początku były wszędzie. Obecnie jednak w Australii, gdzie nie chciano słyszeć o polskim księdzu, zdobywamy teren i obecnie sami Biskupi proszą o polskich księży i siostry. Każde zarządzenie z Rzymu bardzo powoli bywa aplikowane w diecezjach. Na pewno Exul Familia nie stanowi w tym względzie wyjątku. Trzeba tylko ogromnie dużo taktu i cierpliwości, a tego Drogiemu Księdzu Rektorowi nie brak” [14]. Ks. rektor Stanisław Piasecki CM otrzymał również pismo z Nuncjatury Apostolskiej, w którym nuncjusz, Armando Lombardi informował  o nominacji na dyrektora misjonarzy pełniących posługę wśród polskich imigrantów w Brazylii. Nuncjusz poinformował ks. Piaseckiego o przesłaniu w tej sprawie zawiadomienia do Sekretariatu Episkopatu Brazylii [15].

            Ks. Stanisław Piasecki CM. będąc wizytatorem księży misjonarzy pełnił funkcję rektora PMK przez trzy lata [16]. Z treści istniejących dokumentów wynika, że posiadał nominację na trzy lata. Tak więc pełnienie funkcji miało wygasnąć pod koniec 1958 r. Prosił więc arcybiskupa Józefa Gawlinę, aby mu nie przedłużać nominacji[17]. 

Ks. Stanisław Piasecki CM zasugerował arcybiskupowi Józefowi Gawlinie, aby jego następcą został ks. Jan Pałka CM, pełniący wówczas obowiązki przełożonego Niższego Seminarium w Araucária [18].

1 maja 1961 r. ks. rektor Jan Pałka CM. zwrócił się do arcybiskupa Józefa Gawliny z prośbą o zwolnienie z obowiązków rektora Polskiej Misji Katolickiej w Brazylii. Oto uzasadnienie, jakie przedstawił: „...Powody: Pracuję, z dala od Kurytyby – centrum polskości, w Araukarii w Małym Seminarium; jestem codziennie obciążony lekcjami i administracją Seminarium. Nie mam, w takich warunkach, ani czasu, ani swobody i warunków pracy duszpasterskiej nad Polakami i możliwości stałego utrzymania łączności z księżmi polskimi”  [19].

Jak wynika z listu ks. Tadeusza Dziedzica CM (ówczesnego wizytatora księży wincentynów w Brazylii) przesłanego do arcybiskupa Józefa Gawliny w Rzymie, następowały zbyt szybkie zmiany na stanowisku rektora Polskiej Misji Katolickiej w Brazylii[20]. 

            Kolejnym rektorem został mianowany ks. Jan Pitoń CM. 26 lutego 1962 r. Kongregacja Konsystorialna wystawiła dla ks. Pitonia odpowiednią nominację. Arcybiskup Józef Gawlina w przesłanym piśmie  z dnia 5 marca 1962 r. do ks. Piotnia wyjaśniał, że „...Nominacja jest, u każdego początkującego Rektora wystawiona na jeden rok (niby próby). Załączona jest nominacja na Misjonarza” [21].

26 sierpnia 1972 r. biskup Władysław Rubin, delegat Prymasa Polski dla duszpasterstwa emigracji mianował ks. Pawła Piotrowskiego TChr. Rektorem Polskiej Misji Katolickiej w Brazylii[22]. Dnia 28 sierpnia 1972 r. biskup Rubin przesłał pismo informujące biskupa Aloísio Lorscheidera, przewodniczącego Konferencji Biskupów Brazylii o zmianie na stanowisku rektora Misji w Brazylii[23].

                Po upływie kilku lat, ks. Paweł Piotrowski TChr. zrezygnował z pełnienia funkcji rektora Polskiej Misji Katolickiej w Brazylii [24]. 

Biskup Władysław Rubin, delegat Prymasa Polski dla duszpasterstwa emigracyjnego, 8 listopada 1976 r. mianował ks. mgr Benedykta Grzymkowskiego TChr. rektorem PMK w  Brazylii [25]. Z kolei biskup Jan Wosiński, przewodniczący Komisji Episkopatu Polski do Spraw Misji, pismem z dnia 13 kwietnia 1977 r., mianował rektora B. Grzymkowskiego TChr. delegatem tejże Komisji dla załatwiania spraw księży diecezjalnych związanych z pełnioną przez nich posługą duszpastersko-misyjną na terenie Brazylii [26]. Biskup Ivo Lorscheiter, sekretarz Episkopatu Brazylii, pismem z dnia 29 czerwca 1977 r. poinformował ks. Benedykta Grzymkowskiego, że podczas ostatniego zebrania Rady Głównej oraz Komisji duszpasterskiej Konferencji Episkopatu, został zaaprobowany, aby pełnić funkcję krajowego delegata do spraw duszpasterstwa Polaków w Brazylii [27].

Z zachowanych dokumentów rektoratu Polskiej Misji Katolickiej w Brazylii wynika że, działalność poszczególnych księży rektorów wyrażała się przede wszystkim w:

• stałym kontakcie z delegatem Prymasa Polski do spraw duszpasterstwa polonijnego (arcybiskup Józef Gawlina, biskup Władysław Rubin, arcybiskup Szczepan Wesoły) rezydującym w Rzymie,

• wysyłaniu każdego roku sprawozdania do Rzymu, według przesyłanego przez Kongregację Konsystorialną specjalnego formularza (spis wszystkich polskich księży, liczba i rozmieszczenie emigrantów, dzieła apostolskie, powstałe nowe parafie i kościoły, zebrania dekanalne, uwagi o współpracy polskich księży z miejscowym klerem, itp.),

• kontakcie z biskupami brazylijskimi zabiegającymi o sprowadzenie księży z Polski do posługi duszpasterskiej w ich diecezjach,

• kontakcie z duchowieństwem polskim pracującym w Brazylii, szczególnie zaangażowanym w posłudze polskim imigrantom lub ich potomkom,

• udziale w zebraniach, spotkaniach, kongresach  organizowanych przez organizacje polonijne,

• sporadycznym spieszeniu z posługą duszpasterską do kolonii polskich, w szczególności w tych rejonach, gdzie nie było w pobliżu polskiego kapłana. Odwiedziny częstokroć były związane ze świętami Bożego Narodzenia czy też Wielkanocy. Rektorowi pomagali w tej pracy jego współbracia zakonni. W czasie tych objazdów urządzano dla Polaków: Msze św., głoszono kazania, przeprowadzano rekolekcje wielkopostne w języku polskim, służono w konfesjonale, udzielano Komunii św., odwiedzano chorych, poświęcano domy, propagowano prasę polonijną i prowadzono rozmowy o Polsce [28].

         Bodajże największą trudnością w prowadzeniu działalności przez rektorów Polskiej Misji Katolickiej w Brazylii było zdobywanie odpowiednich środków finansowych. Wspominał o tym problemie ks. Stanisław Piasecki w liście z dnia 13 marca 1956 r. do arcybiskupa Gawliny [29]. Natomiast ks. Jan Pitoń w liście, z dnia 10  lipca 1963 r., do arcybiskupa Józefa Gawliny pisał: „... Rektoraty bez środków finansowych to utopia, same ciężary to absurd, który nie może długo istnieć” [30]. Z kolei w liście z dnia 19 października 1963 r. pisał: „...Sprawa funduszu rektorskiego. Jak już kilka razy prosiłem Jego Ekscelencję, proszęnie zapominać przy obradach soborowych, sprawy nadzwyczajne, emigracja, FAO i eksplozja demograficzna, o funduszu, gdyżurząd bez pokrycia to fiasko; mogą być msze binowane, kolekty z dnia emigracyjnego itp” [31]. W podobnym tonie pisał ks. Pitoń, 18 października 1963 r., do Księdza Prymasa, kard. Stefana Wyszyńskiego: „...Nadto z okazji debat soborowych, sprawy nadzwyczajne, emigracja, FAO i eksplozja demograficzna, niech Jego Eminencja, przedstawi konieczną potrzebę, znalezienia funduszu duszpasterskiego, mógł by być: binacje czy trynacje, kolekta w dzień Emigracji, czy inny fundusz, gdyż sama nominacja bez pokrycia nie może stanowić urzędu, który powoduje liczne i dalekie rozjazdy i wizyty pasterskie”[32].

           Jednak, pomimo napotykanych trudności finansowych, poszczególni rektorzy Polskiej Misji Katolickiej w Brazylii starali sięwypełnić powierzoną im przez Kościół tę specyficzną – i nie zawsze łatwą do spełnienia - misję. 

Za: Zdzisław Malczewski TChr, W trosce nie tylko o rodaków. Misjonarze polscy w Brazylii, Curitiba 2001, s. 77-87.